ÖZBEKİSTAN

Resmi adı: Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekistan'a bağlı Karakalpak Özerk Cumhuriyeti hakkında aşağıda bilgi verilmiştir.)

Başkenti: Taşkent (Nüfusu: 2.210.000)

Diğer önemli şehirleri: Buhara, Semerkant, Namangan, Fergana, Nukus, Hive, Hokand, Andican, Urgenç.

Yüzölçümü: 447.400 km2 (165.000 km2'si Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, 281.400 km2'si asıl Özbekistan.)

Nüfusu: 21.905.000 (1993 tahmini). Nüfusun % 41'i şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 69 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı binde 35'dir. Nüfusun % 41'i % 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.

Km2 başına düşen insan sayısı: 49

Nüfus artış hızı: % 2.2

Etnik yapı: Özbekistan nüfusunun % 71'ini Özbekler oluşturmaktadır. İkinci sırada % 10 orana sahip olan Ruslar gelir. Diğer etnik unsurların başta gelenleri ve genel nüfusa oranları ise şöyledir: Tacikler % 4.7, Kazaklar % 4, Karakalpaklar % 2, Tatarlar % 1.7, Kırım Tatarları % 1. Bunların dışında kalan etnik unsurların oranları % 1'in altındadır. Onların da başta gelenleri şunlardır: Koreliler, Kırgızlar, Ukraynalılar, Türkmenler, Meshet Türkleri, Yahudiler, Azeriler, Başkırtlar, Uygurlar, Çuvaşlar. Bu etnik unsurlardan Ruslar, Koreliler, Ukraynalılar ve yahudiler dışında kalanlar Türk topluluklarıdır. Türklerin tamamına yakını Müslümandır. Ruslar ve Ukraynalılar genellikle ortodoks hıristiyan, Koreliler ise çoğunlukla budisttir. Özbekistan'ın yerli halkı ve en büyük etnik kitle olan Özbekler Türkçe'nin Çağatay Karluk lehçeleri grubuna giren bir lehçesini konuşurlar. Eskiden Arap harfleriyle yazılırdı. Sovyet döneminde kiril alfabesiyle yazılmaya başlandı. Özbekler sünni ve hanefidirler. Çoğunluğu Özbekistan'da toplanmıştır. Ayrıca Afganistan başta olmak üzere komşu ülkelerde de belli bir Özbek nüfus mevcuttur. (Ayrıca Özbekistan'a komşu ülkelerin etnik yapılarına bkz. Diğer Türk unsurlar hakkında da diğer Türk cumhuriyetlerinin etnik yapılarına bkz.)

Dil: Resmi dil Özbekçe'dir.

Din: Özbekistan halkının % 89.5'i Müslümandır. Müslümanların yaklaşık % 93'ü sünni ve hanefi, kalanı Şiidir. % 9 oranında ortodoks hıristiyan, % 0.92 oranında budist, % 0.54 oranında da yahudi bulunmaktadır.

Coğrafi durumu: Orta Asya ülkelerinden olan Özbekistan doğudan Kırgızistan ve Tacikistan, güneyden Afganistan ve Türkmenistan, batıdan ve kuzeyden ise Kazakistan ile çevrilidir. En yüksek yeri Zeverşan Dağı (4299 m.)'dır. Başta gelen akarsuları Amu Derya ve Sir Derya ırmaklarıdır. Topraklarının % 80'i düzlüklerden ibarettir. Bu düzlüklerin önemli bir kısmını Amu Derya ırmağının güneydoğu kısmında kalan Kızılkum çölü oluşturmaktadır. Kalan topraklarının da önemli bir kısmını dağ kütleleri oluşturmaktadır. Bu dağ kütlelerinin başında Altay dağlarının uzantıları, Tanrı dağları ve Hisar dağları gelir. Topraklarının % 11.2'si tarım alanı, % 48.2'si otlaktır. Özbekistan'da yazlar sıcak, kışlar soğuk geçer. Yazın bazı yerlerde sıcaklık bazen 47 dereceye çıkar, kışın ise - 20 dereceye kadar düştüğü olur.

Yönetim şekli: Özbekistan'da çok partili demokratik sisteme geçilmiştir. Ülke 8 Aralık 1992'de yürürlüğe giren anayasayla yönetilmektedir. Devletin en üst yöneticisi cumhurbaşkanı, hükümetin başkanı ise başbakandır. Cumhurbaşkanı genel seçimle belirlenmektedir. 500 üyeli bir parlamentosu vardır. Parlamento üyeleri de seçimle belirlenir. Özbekistan, BM, İKÖ (İslâm Konferansı Örgütü), BDT (Bağımsız Devletler topluluğu) ve IMF (Uluslararası Para Fonu) gibi uluslararası örgütlere üyedir.

Siyasi partiler: Başta gelen siyasi partileri şunlardır: Erk Partisi: 1991'de Özbekistan Yüksek Sovyeti üyesi yazar Muhammed Salih'in liderliğinde kuruldu. Liberal ve milliyetçi bir anlayışa sahiptir. Muhalefet partileri arasında halk içinde en geniş desteğe sahip olan partidir. Halkçı Birlik Partisi: Batıcı ve liberal bir anlayışa sahiptir. Demokratik Halk Partisi: Cumhurbaşkanı İslâm Kerimov'un partisi olan bu parti eski Komünist Parti'nin devamı sayılır. İslâmi Yenilik Partisi: İslâmi bir siyaseti benimseyen bu parti geniş bir kitle tabanına sahip değildir.

İdari bölünüş: 13 ile ayrılır.